Na starej sieradzkiej nekropolii przy ul. Wojska Polskiego spoczywa wielu znanych i zasłużonych sieradzan, a dziś już zapomnianych. Ich groby są częstokroć zaniedbane, a na niektórych z nich widnieją błędne inskrypcje. Jednym z nich jest kapitan Józef Pełzucki, żołnierz napoleoński i powstaniec listopadowy.
W najstarszej części sieradzkiej nekropolii góruje nad innymi nagrobek Józefa Pełzuckiego. Na wyniosłym, wykonanym z piaskowca postumencie osadzony został metalowy krzyż, a na tablicy epitafijnej możemy przeczytać: Ś.P. Józef PEŁZUCKI, Rotmistrz W.P., ur. dn. 24. III 1882 r., zm. dn. 13. I 1857 r. Zarówno postument, jak i krzyż pokrywa szara, łuszcząca się już farba. Jedynie fachowe zabiegi konserwatorskie mogą przywrócić całość do dawnej świetności. Po dokładnych kwerendach bibliotecznych i archiwalnych okazało się, że zarówno daty urodzin i śmierci są błędne, a także stopień jaki otrzymał Pełzucki.
Józef Pełzucki przyszedł na świat 24 maja 1792 r. w Wałczu. Był synem Andrzeja, szlachcica z Jerzei w Wielkim Księstwie Poznańskim i Nepomuceny z Zakrzewskich. Już w 1805 r. wstąpił do pułku Reincharda armii pruskiej, jako kadet. W roku następnym walczył przeciwko Francji. Z chwilą utworzenia Księstwa Warszawskiego zasilił szeregi Wojska Polskiego. Z dniem 4 grudnia 1806 r. wstąpił do 11 pułku piechoty. Z pułkiem tym odbył kampanie 1807 r., 1812-1813 na szlaku: Grudziądz, Gdańsk, Frydland, Dyneburg i Gdańsk. W tym ostatnim, po kapitulacji miasta dostał się do niewoli rosyjskiej. Wcześniej, 12 czerwca 1813 r. został mianowany na stopień podporucznika. W armii Królestwa Polskiego rozpoczął służbę w pułku 5. piechoty liniowej od dnia 3 lutego 1815 r. Po sześciu latach służby w tym pułku, z dniem 15 maja 1821 r. otrzymał awans na stopień porucznika. Pod koniec listopada tego roku został przeniesiony do Korpusu Kadetów w Kaliszu. Z kolei w dniu 11 listopada 1823 r. w sieradzkim kościele Wszystkich Świętych zawarł związek małżeński z Fryderyką Wilhelminą Neubarth (1804-1849), córką Ernesta, chirurga powiatu sieradzkiego i Elżbiety z Künclów. Po ceremonii ślubnej i weselu małżonkowie zamieszkali w Kaliszu.
Porucznik Pełzucki zaliczał się do wyróżniających oficerów kaliskiego garnizonu. W czerwcu 1829 r. za wzorową służbę został uhonorowany orderem św. Anny 3. klasy. Z kolei już w roku następnym został wyróżniony nowo wprowadzonym znakiem honorowym za XV lat nienagannej służby jako oficera. W chwili nadania tego znaku, naliczono mu 16 lat, 9 miesięcy i 20 dni. Po wybuchu powstania listopadowego, do walki przeciwko zaborcy rosyjskiemu zostały skierowane najstarsze roczniki kadetów kaliskich, pod dowództwem swoich przełożonych, wśród których znalazł się również porucznik Pełzucki. Za wykazane męstwo w czasie powstania, Naczelny Wódz gen. Skrzynecki „w Kwaterze Głównej w Jędrzejowie pod Kałuszynem dnia 3. Maja 1831 roku” mianował Józefa Pełzuckiego na stopień kapitana „w korpusie kadetów kaliskich”.
Po upadku powstania listopadowego Pełzucki przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Sieradzu. Tutaj zaangażował się do pracy w Radzie Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych powiatu sieradzkiego. Kapitan Pełzucki zmarł w Sieradzu w 1857 r., co w sposób następujący zostało odnotowane w księgach parafialnych: „Działo się w Sieradzu dnia dwudziestego szóstego stycznia tysiąc osiemset pięćdziesiątego siódmego roku, o godzinie dziewiątej rano. Stawili się: Jakub Garbala lat trzydzieści dwa i Józef Pochowski lat czterdzieści liczący, obydwaj rolnicy w Sieradzu zamieszkali i oświadczyli, że tu w Sieradzu dnia dwudziestego czwartego bieżącego miesiąca i roku, o godzinie czwartej rano umarł Józef Pełzucki kapitan byłych Wojsk Polskich, lat sześćdziesiąt pięć liczący, w Wałczu w Wielkim Księstwie Poznańskim urodzony, syn Józefa i Nepomuceny z domu niewiadomej małżonków Pełzuckich już nie żyjących, wdowiec. Po przekonaniu się naocznie o zejściu Józefa Pełzuckiego, akt ten stawającym przeczytany, a że pisać nie umieją, przez nas tylko podpisany został. Ks. Fr. Zieliński, proboszcz.”
Jako ciekawostkę można podać fakt, że jego żona była wyznania luterańskiego i spoczęła w 1849 r. na nieistniejącym już dziś cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Sieradzu. Małżonkowie Pełzuccy mieli troje dzieci: córkę Klementynę i dwóch synów, Waleriana Teodora i Albina Józefa, który przez długie lata był mierniczym przysięgłym w Sieradzu.
Autor:
JAN PIETRZAK
