Wieluń
Protestanci na ziemi wieluńskiej od początku ruchu reformacyjnego w Polsce. Postępująca kontrreformacja, wojny e Szwecją ograniczyły liczbę protestantów. Z ziemi wieluńskiej pochodził ostatni ewangelicki poseł Rzeczpospolitej miecznik wieluński Andrzej Kromno-Piotrowski.
Protestańci za czasów Pruskich
Protestantami najczęściej byli to emigranci ze śląska, szukający lepszych warunków do życia. Wraz z rozbiorami zaczęli tu przybywać urzędnicy, żołnierze, rzemieślnicy i rolnicy wspierani przez władze pruskie. Wraz z klęską Prus cudzoziemcy zaczęli opuszczać ziemie wieluńska.
W Królestwie Polskim
Zmiany społeczno-ekonomiczne, polityka gospodarcza, którą prowadziło Królestwo Polskie, spowodowały znaczny napływ protestantów. Byli to przybysze z Saksonii, Śląska, Czech. W obwodzie wieluńskim byli to najczęściej rolnicy, rzemieślnicy, oficjaliści oraz górnicy i hutnicy zatrudnieni w zakładach przemysłowych w Pankach. Podjęte zostały próby stworzenia przemysłu włókienniczego, jednak próby te nie przetrwały zmiennych kolei historii. W 1820 roku władze Wielunia powołały parafię.”
Sieradz
Zmiany społeczne, jakie nastąpiły po wojnach napoleońskich, migracja drobnych rzemieślników szukających lepszych miejsc do życia spowodowały, że Królestwo Polskie wprowadziło szereg ulg dla nich.
Często byli to tkacze bawełny, przędzalnicy, farbiarze, postrzygacze, folusznicy, piekarze, lekarze, młynarze, aptekarze. Byli to głównie protestanci. W Sieradzu głównym miejscem, gdzie pracowali była fabryka Harrera.
W 1822 roku powstała parafia ewangelicka w Sieradzu. Należało do niej 256 ewangelików z Sieradza i 200 z okolicy. Po powstaniu listopadowym i upadku manufaktury wielu z nich opuściło te tereny.
Pozostali korzystali z usług pastora Samulea Sachsa z Wielunia. Od roku 1841 Sieradz i okolice należy do parafii w Zduńskiej Woli.
Zduńska Wola i Okolica
Ewangelicy w okolicach Szadku i Zduńskiej Woli zaczęli się osiedlać na koniec XVIII wieku. Byli to przybysze z Czach i Saksonii. Ewangelicy dostali od Stefana Złotnickiego plac na budowę kościoła oraz plac z przeznaczeniem na cmentarz.
W 1827 roku erygowano parafię kościoła ewangelicko-augsburskiego w Zduńskiej Woli. Organizatorami byli Dawid Trauma, Marcin Trelenberg, Agust France, Ernest Seidel oraz Jerzy Wendt. Swój akces zgłosiło 408 rodzin z miasta i okolic. W 1861 roku postanowiono o budowie nowego kościoła, który powstał już w 1868 roku. Koszt budowy nowego kościoła wynosił 25 tys rubli. W 1895 roku wybudowano dom parafialny. Budowa kosztowała 15 tys rubli. Mieściła się tam szkoła elementarna oraz mieszkania dla personelu kościoła, wszystkie stowarzyszenia oraz ochronka dla dzieci utworzona przez zonę pastora Marie z Rauhów Boerner.
Pastorzy w latach Królestwa Polskiego
| Imie i Naziwsko | Okres |
| Wilhelm Biederman | 1831–1836 |
| Herman Otto Hintz | 1 XII 1836–29 III 1837 |
| E. Kunzel | 29 III 1837–14 VII 1837 |
| Jerzy Wandt | 14 VII 1837–27 VIII 1856 |
| Edward Ignacy Boerner | 27 VIII 1856–1910 |
| Gustaw Manitius | 1910–1924 |
Prócz kościołów figlarnych protestanci posiadali w okolicy Zduńskiej Woli i Szadku dwie kaplice w Annopolu i Łobudzicach. W 1850 roku ewangelicy założyli we Łobudzicach szkołę elementarną.
Szadek
W 1816 roku ewangelicy złożyli petycję w sprawie utworzenia parafii. Parafia składała się z 40 osób i przyznano im kościółek św. Idziego w Szadku. Potem odkupili kościół św. Ducha przy ulicy Prusinowskiej. W 1847 roku powstał cmentarz ewangelicki. W kościele kilka razy do roku odbywały się msze prowadzone przez pastorów ze Zduńskiej Woli.
Źródło:
Rocznik Wieluński 6/2006, Pastor Samuel Bogumił Sachs, Zdzisław Włodarczyk
Na Sieradzkich Szlakach 04/2015, Ewangelicy w Sieradzu, Elżbieta Nejman
Biuletyn Szadkowski, Tom 9, Ewangelicy w okolicy Szadku i Zduńskiej Woli w XIX – XX w. , Jarosław Stulczewski
