Muzycy
W pierwszej połowie XIX wieku „Muzykami” nazywano najczęściej orkiestry obsługujące bale, zabawy, reduty. Do takich muzyków zaliczała się Józefa Mazurowska organizująca w Sieradzu reduty karnawałowe. W Kurierze Warszawski z 1824 roku znaleźć można taki opis reduty:
Tegoroczne reduty bywają tak liczne i świetne, jak nigdy podobne nie bywały. Na ostatniej było 300 osób, przybyłych nie tylko z pobliskich okolic, ale nawet z obcych województw, chociaż Sieradz położony jest tylko o półtora mili od miasta Warty, gdzie także w te same dnie bywają kasyna
Kurier Warszawski, 1824
W Łęczycy grały orkiestry: Kajkiewicza, Adama Pleyera, A. Tuszyńskiego i Józefa Kretzmera. W Zduńskiej Woli w 1852 roku:
doborowa muzyka pana Rajczaka dodawała wesołości
W latach 50 XIX wieku największą sławą cieszyła się orkiestra Emanuela Kordelasa z Łęczycy. Kurier Warszawski pisał o niej:
Rzadko się zdarza, aby kto potrafił sobie zjednać takie powszechne względy w okolicy jak pan Emauel Kordelas, kierujący orkiestrą łęczycką. Gdzie tylko zdarzy się okoliczność uświetnić się mającą zabawą, że względy te słuszne mu się należą
Kurier Warszawski
mieszkaniec Sieradz o tej samej orkiestrze mówi:
Na balu w Sieradzu, grał ze swoją kompanią pan Emanuel Kordelas, a przejęty będąc duchem tańca, z taką dokładnością wykonywał wszystkie utwory muzyczne, umiał działalnością swego smyczka ożywić zabawę. Dodać należy, iż pan Kordelas nie tylko celuje w wykonywaniu samych tańców. Owszem przy oglądaniu wyjątków z oper lub dzieł poważniejszych, umie zając grę dobrych artystów
Popularne były w latach 70 orkiestry braci Nusbaum w Łęczycy oraz braci Singerów w Sieradzu, która znana była w całej okolicy, grywali w Wieluniu, Widawie. W okresie letnim organizowali występy w sieradzkim parku. W końcu XIX wieku dużą aktywnością cieszyła się orkiestra Prochów z Warty. Te wyżej wymienione orkiestry cieszyły się sławą, jednak prócz nich grywało wiele więcej orkiestr obsługujące: bale, reduty, wieczorki taneczne, loterie fantowe, jarmarki, wesela, grywając na weselach czy miejscach „handlu”. Orkiestry grywały muzykę do tańca, walce, polki, mazury, kujawiaki, oberki, polonezy, kadryle. Orkiestra E. Kordelasa grywała muzykę z oper i dzieł poważniejszych a orkiestra Nusbamów:
budziła zajęcie dobrym wykonaniem rozmaitych i trudnych nawet utworów
Orkiestry nie tylko grały na zabawach i balach, ale także wynajmowane były do grania na organizowanych przedstawieniach i koncertach amatorskich, czasem jak sieradzcy Singerowie urządzali publiczne występy. Granie w tych orkiestrach pozwalała na dalszą karierę np. E. Kordelas w 1860 roku objął posadę kapelmistrza przy orkiestrze pułkowej, wyjechał do Rosji i pracował m.in. jako nauczyciel gry na skrzypcach w Szkole Muzycznej Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego w Tambowie. Wincenty Singer, który grał w orkiestrze swoich braci, został skrzypkiem w orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie oraz przez 20 lat był nauczycielem gry na skrzypcach w Szkole Towarzystwa Muzycznego w Krakowie, gdzie występował także jako pierwszy skrzypek kwartetu smyczkowego.
Orkiestry Wojskowe
Po Powstaniu Styczniowym wojskowe rosyjskie zostało rozmieszone w Kaliszu, Wieluniu i Łęczycy. Pewną rolę w życiu po powstaniowym odgrywała także orkiestra wojskowa, która od czasu do czasu urządzała występy publiczne. W 1908 roku orkiestra wojskowa zagrała w Sieradzu:
Przyjechała tu w tych dniach muzyka pułkowa na strzelanie i co dzień wieczorem grają na placu. Ale jak Grają! Prześlicznie! Instrumenty mają bardzo dobre i sami grają czyściutko i z wielkim czuciem, toteż tłumy ludzi spacerują po alejach, słuchając tej orkiestry
Koncerty muzyczne
Początki życia muzycznego na arenie publiczne przypada na rok 1842 w Łęczycy, gdzie nieznane osoby grały na otwarciu resursy łęczyckiej. Natomiast pierwsza znaną osobą profesjonalnie zajmującą się muzykom jest Adolf Gnadendorf grający w 1852 roku w Łęczycy.
Prócz niego głośnio było o :
| Imię i nazwisko | inne dane |
| Kazimierzy Ładzie | skrzypku grającym w Sieradzu, Łęczycy, Koninie |
| Stanisławie Szczepanowskim | gitarzyście |
| Zygmunt Noskowski i Antoni Sygietyński | absolwenci Instytutu Muzycznego w Warszawie, zbierali w ten sposób fundusze na rzecz rodziny zmarłego Stanisława Moniuszki. |
| Karol Melcer | koncertujący wraz z kilkuletnim synem Henrykiem późniejszym słynnym pianiście |
Wielki wkład w życie muzyczne prowincji wniosła Orkiestra Włościańska Karola Namysłowskiego, założona w latach osiemdziesiątych XIX wieku, złożona z włościan, która objeżdżały większe i mniejsze miasta.
Często muzycy grający na prowincji byli z nią jakoś związani, w którymś z miasteczek ktoś się wychowywał albo miał rodzinę. Pobyt w mały miasteczku muzyka często kończył się koncertem. Większość koncertów spotykała się z dużym uznaniem i sympatią publiczności, występy muzyków były ważmy wydarzeniem artystycznym i towarzyskim całej okolicy.
Koncerty w większości były organizowane w celach charytatywnych, często wynagrodzenie artysty ograniczało się do zwrotów kosztów podróży i pobytu. Występ Kazimierza Łady w 1855 roku w Łęczycy przyniósł dochód 184 rubli, z czego artysta otrzymał 70 rubli. Występy mniej znanych artystów przynosiły znacznie mniej dochodu, każdy z nich musiał przeznaczyć część dochodu na cele charytatywne. Zdarzał się, że artyści, koncertując zarabiali na swoją edukację np. koncerty Gustawa Ignatowskiego czy Witolda Biernackiego. Czasem artyści występowali z pobudek społeczno-narodowych. Wincenty Singer, Stanisław Barcewicz, Marja Szrajberówna, Felicja Romanowska nie pobierali opłat w miasteczkach prowincjonalnych.
Jednak koncerty artystów profesjonalistów były rzadkością, główny ciężar życia muzycznego należały do artystów, którzy dorabiali, grając w orkiestrach. Tylko największe orkiestry takie jak Singerów czy Kordelas mogły pozwolić sobie na profesjonalne poświęcenie się muzyce.
Orkiestry amatorskie.
W latach 80 XIX wieku zaczynają powstawać orkiestry amatorskie czysto laickie. Jako jedna z pierwszych powstała orkiestra w Kole, której dyrygentem i nauczycielem został Józef Głowiński absolwent Instytutu Muzycznego w Warszawie. Na większą skale rozwój orkiestr amatorskich był związany z Ochotniczymi Strażami Ogniowymi, które w drugiej połowie XIX wieku zaczęły powstawać w miastach i miasteczkach Guberni Kaliskiej. W 1883 roku powstała orkiestra OSO w Wieluniu, potem z inicjatywy Wincentego Fryde w Łęczycy. O orkiestrze OSO w Łęczycy w Kurierze napisano:
Stworzyć orkiestrę amatorską z 20 osób w tak małym stosunkowo mieście jak Łęczyca i wyuczyć ją w ciągu kilku lat wykonywać utwory dość poważnej treści – jest dziełem wielkiej cierpliwości […] nawet Kaliskie Towarzystwo Muzyczne nie może poszczycić się taką orkiestrą…
Kurier Warszawski
Intensywny rozwój orkiestr strażackich nastąpił po roku 1898, gdy powołano Rosyjskie Towarzystwo Straży Pożarnych. Towarzystwo ograniczało samodzielność, ale znormalizowana ustawa pozwalała na zakładanie orkiestr.
Stworzenie orkiestry wiązało się z dość dużymi kosztami, w Sieradzu w 1898 roku wydatki na orkiestrę wynosiły 1191 rubli 40,5 kopiejek przy wydatkach 1565 rubli 91 kopiejek. Resztę pokrył naczelnik Ochotniczej Straży Ogniowej Aleksander Murzynowski. Czasem pożyczano pieniądze, tak było w Poddębicach, gdzie pieniądze pożyczył Karol Spodenkiewicz, zazwyczaj jednak środki na stworzenie i utrzymanie orkiestry pochodziły z darowizn, składek, funduszy uzyskanych z przedstawień i koncertów amatorskich.
Nauczyciele Muzyki w orkiestrach Strażackich
Orkiestry Ochotniczych Straży Ogniowym przywiązywały wagę do nauczycieli muzyki. W Łęczycy w latach 1889-1890 orkiestrę łęczycką kierował Piotr Caderski absolwent Instytutu Muzycznego w Warszawie, nauczyciel śpiewy w Seminarium Nauczycielskim w Łęczycy, w latach 1896-1900 były dyrygent prowincjonalnych trup, nauczyciel śpiewu w Kaliskim Towarzystwie Muzycznym oraz nauczyciel śpiewu w Seminarium Nauczycielskim August Padyga. Od 1902 roku Orkiestrą kierował absolwent Instytutu Muzycznego Józef Zagórski.
W Sieradzu orkiestrę założono w roku 1898 i nauczycielem był nieznany z imienia absolwent Instytutu Muzycznego. W Poddębicach nauczycielem orkiestry był absolwent konserwatorium Edmund Grammens, a w Kole Adam Lewandowski.
Można powiedzieć, że w większości orkiestr Ochotniczych Straży Ogniowych, nauczycielami byli ludzie posiadających staranne wykształcenie w muzyce. Czasem nauczyciela zatrudniano na okres tworzenia orkiestry, związane to było z dużymi kosztami. Utrzymanie kapeli było znacznie droższe, a koncerty nie pokrywały wydatków, jednak spełniały inną funkcję krzewienia kultury muzycznej okolicznych mieszkańców. Orkiestry bardzo rzadko otrzymywały wynagrodzenie za granie, w większości wypadków muzycy amatorzy grali w czynie społecznym.
Towarzystwa muzyczne.
Celem towarzystw muzycznych, które powstawały w miastach i miasteczkach Guberni Kaliskiej na koniec XIX i początku XX wieku było promowanie kultury muzycznej. Już w 1818 roku w Kaliszu powstało Towarzystwo Przyjaciół Muzyki, które działało do 1860 roku. Działalność Towarzystwa odbiła się pozytywnie na życiu miasta, towarzystwo było animatorem życia koncertowego. Kontynuatorem Kaliskiego towarzystwa był powołany w 1882 roku Kaliskie Towarzystwo Muzyczne. Już w 1889 roku „Kurierze Codziennym” pisali:
w kołach inteligencji sieradzkiej powstała myśl założenia towarzystwa muzycznego na wzór takiegoż w Kaliszu. Ułożono już nawet statut i obecnie wszystko zależy od pozwolenia władz, o które starają się już zainteresowani
Pierwsza inicjatywa powołania towarzystwa muzycznego w Sieradzu nie udała się, dopiero w 1902 roku w Sieradzu powstało towarzystwo.
W innych miasta towarzystwa powstały: 1901 r. Turek, 1902 Konin, 1906 Łęczyca i Koło. W 1906 roku powstało Towarzystwo Muzyczno-Dramatyczne w Błaszkach a w roku następnym w Słupcy i Zduńskiej Woli. Towarzystwa małych miasteczek wzorowały się na statucie Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego. Celem ich miało być upowszechnianie sztuki muzycznej i teatralnej wśród swoich członków. By zrealizować te cele członkowie, towarzystw mogli zbierać się w lokalach towarzyskich, urządzać wieczornice i publiczne koncerty, organizować wykłady muzyczne, założyć muzyczną szkołę, wydawać utwory muzycznych miejscowych autorów, fundować stypendia i zasiłki dla muzyków, otworzyć fachową bibliotekę.
Sezon trwał od 1 października do końca maja. Członkowie dzielili się na członków: założycieli, honorowych i rzeczywistych. Członkowie honorowi wpłacali na rzecz towarzystwa jednorazowo nie mniej niż 50 rubli, składka członkowska wynosiła 6 rubli, wyjątkiem było Sieradzkie Towarzystwo Muzyczne, gdzie składka wynosiła 12 rubli. Członkami towarzystw była zazwyczaj lokalna inteligencja.
Niektórzy dyrektorzy Towarzystw Muzycznych:
| Imię i nazwisko | Towarzystwo Muzyczne |
| Czesław Freudenreich | Koło |
| Józef Głowiński | Koło |
| Adam Lewandowski | Koło |
| Kazimierz Glac | Koło |
| Jan Ciepiela | Koło |
| Antoni Mielcarski | Łęczyca |
| Ignacy Skupiński | Łęczyca |
| Stefan Jakubowicz | Sieradz |
| Tadeusz Pluciński | Sieradz |
| Kazimierz Guzikowski | Sieradz |
| Józef Horky | Kalisz |
| Józef Sochaczewski | Wieluń |
| Adolf Szreter (założyciel) | Turek |
| Wincenty Fryde | Turek |
Chóry
Prócz towarzystw Muzycznych w miastach działały także chóry amatorskie:
| Rok | Miejsce | Inne |
| 1889 | Sieradz | pod przewodnictwem miejscowego organisty |
| 1896 | Wieluń | chór działający przy Towarzystwie Muzycznym |
| 1907 | Słupca | chór utworzony przy Towarzystwie Muzyczno-Dramatycznym |
| 1901 | Koło | chór działający przy Towarzystwie Muzyczno Dramatycznym |
| 1906 | Łęczyca | działający przy towarzystwie muzyczno-dramatycznym |
Przeważnie chóry składały się z kilkunastu osób, przy czym dominowały chóry męskie.
Współpraca
Towarzystwa muzyczne starały się ze sobą współpracować, Kaliskie Towarzystwo Muzyczne, starało się występować w miastach powiatowych, w tamtych czasach nie było to łatwe, ponieważ brakowało szlaków komunikacyjnych. Prócz występów na prowincji, odbywały się zjazdy śpiewacze. W 1897 roku taki zjazd odbywał się w Kaliszu, wystąpiło pięć towarzystw: z Łodzi, Kalisza, Radomia, Wielunia. W 1909 roku odbył się wielki zjazd w Częstochowie, wystąpiło wtedy 37 towarzystw muzycznych, znalazły się tam towarzystwa z: Sieradza, Koła, Słupcy, Zduńskiej Woli oraz chóry: z Kalisza, Słupcy, Wielunia.
Inne zespoły amatorskie:
Na przełomie wieku XIX i XX w niektórych miasteczkach guberni, istniały zespoły działające przy zakładach przemysłowych. Do takich zespołów należały:
| Rok | Miejsce | Inne |
| Koniec XIX wieku | Cukrownia Leśmierz pod Łęczycą | orkiestra muzyczna, (loterie fantowe, niedziele i święta w przyfabrycznym parku) |
| 1901 | Arleta w Zduńskiej Woli | orkiestra, (założyciel i dyrygent syn fabrykanta) |
| 1903 | zakłady Szloessera (Ozorków) | mieszany chór robotniczy (dyrektor zakładów inicjatywa) |
| 1909 | Koło | Stowarzyszenia Robotników chrześcijańskich, chór |
| 1907 | Łęczyca | c Stowarzyszenia Robotników chrześcijańskich, zespół instrumentalno wokalny |
Inne Towarzystwa Muzyczne
| Ro k | Miejsce | Inne |
| 1907 | Ozorków | Żydowskie Stowarzyszenie śpiewacze „Hazomir” |
| 1907 | Koło | Żydowskie Stowarzyszenie śpiewacze „Hazomir” |
| 1909 | Zduńska Wola | Zduńskowolski Niemiecki Rzymsko-katolicki Chór im. Św. Cecyli ( z prośba o legalizację wystąpili Józef Sznajder, Ambroży Stroban, Julian Krolop). |
Społeczeństwo a muzyka.
Do połowy XIX wieku głównym odbiorcą muzyki na wyższym poziomie były dwory. Pierwsze informacje o koncercie pochodzą z 1842 roku w resursie łęczyckim. Od drugiej połowy XIX wieku zaczyna odgrywać element miejski. Pojawiają się amatorzy komponujący muzykę np. Antoni Kamieński z Sieradza, który skomponował utwór „Idyllia” wydany w miejscowej litografii Rubinsteina. Kamieński był naczelnikiem poczty, członkiem Rady Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych, w 1860 roku zorganizował koncert amatorski, którego dochód przeznaczony został na Instytut Muzyczny w Warszawie.
Od lat 80 XIX wieku organizowanie i udział w koncertach należy już do stałych elementów życia miejscowej inteligencji. Koncerty przestają być dodatkiem do balów, stają się częścią życia społecznego okolicy.
Niektórzy z animatorów życia muzycznego:
| Imię i nazwisko | Miejsce | Inne |
| Piotr Caderski | Łęczyca | organizowanie wieczorów wokalno-muzycznych |
| Wincety Fryde | Łęczyca | skrzypek |
| Zofia Morawska | Łęczyca | śpiew |
| Henryk Maciejowski | Łęczyca | pianista właściciel wsi Walewo |
| Dr K. Barcewicz | Koło | |
| Rokowsowska | Koło | żona kaliskiego, adwokata pianistka |
Na koniec XIX wieku umiejętność gry na instrumentach muzycznych staje się niezmierne popularna. W Sieradzu u dr. Aleksandra Murzynowskiego znajdowały się instrumenty: fortepian, skrzypce, flety, klarnety. Muzykowanie staje się częścią życia inteligencji. Bratanica Antoniego Kamieńskiego naczelnika poczty w Sieradzu i kompozytora Waleria Serafinowicz grała na fortepianie, a jej córka Zofia Serafinowicz występowała jako skrzypaczka na koncertach Sieradzkiego Towarzystwa Muzycznego. Koniec XIX wieku to także wzrost zainteresowania muzyką klas niższych drobnomieszczaństwa i klasy robotniczej. W chórach i orkiestrach kościelnych zaczął dominować element drobnomieszczański. Orkiestry Ochotniczych Straży Ogniowych składały się w większości z rzemieślników. Orkiestry OSO brały udział w uroczystościach państwowych, korporacyjnych, kościelnych, majówkach straży ogniowej, wiankach, loteriach fantowych. Koncerty te były dużą atrakcją dla mieszkańców, korespondent z Turku w 1904 roku donosi:
Inteligencja i plebs miejski masami wypełnia skwery i aleje
Repertuar
Repertuar zespołów, towarzystw, orkiestr zależał od umiejętności technicznych członków. Przeważały głównie, arie, pieśni, fragmenty chóralne, opery, miniatury fortepianowe i skrzypcowe, tańce stylizowane, i użytkowe. Propagowana była muzyka polska, francuska, włoska. Do najczęściej wykonywanych utworów należały:
- Śpiewnik domowy i opery Stanisława Moniuszki
- Opery: Wilhelma Troszela Władysława Żeleńskiego, Zygmunta Noskowskiego
- Arie operowe: Giuseppe Verdiego, Gaetano, Donizettiego, Antonio Rossiego, Charlesa Gounoda, Jacqusa Halevyego, Georgesa Bizeta, Giacomo Mayerbeera.
- Muzyka instrumentalna – utwory: Henryka wieniawskiego, Apolinarego Kątskiego, Ignacego Paderewskiego
- Muzyka Kompozytorów: Franciszka Liszta i Feliksa Medelssohna-Bartholdyego
- W drugiej połowie XIX wieku twórczość Fryderyka Chopina zaczęła być popularna.
Muzyka Patriotyczna
Chociaż zakazana przez władze popularna myła muzyka i pieśni patriotyczne. Tekst i muzyka Mazurka Dąbrowskiego została spopularyzowana za czasów Księstwa Warszawskiego, na czas Powstania Listopadowego powstaje Warszawianka, mazury Nasze Chłopicki wojak dzielny śmiały, Grzmią pod stoczkiem armaty. W czasie Wiosny Ludów popularny stał się Marsz Mierosławskiego. Pieśni zakazane były elementem rewolucji 1905 -1907 roku. Ważymy element popularyzacji pieśni patriotycznej, miała szkoła państwowa, prywatna, tajna nauczyciele mimo zakazów nauczali uczniów tych pieśni.
Źródło:
Andrzej Tomaszewicz, Życie kulturalne ośrodków miejskich guberni kaliskiej w latach zaborów, Muzeum okręgowe w Sieradzu
