A
Adwokaci przysięgli byli ustawiani przez prawo do obrony procesujących się o ile dali pełnomocnictwo. Za czynności adwokaci mieli prawo pobierać honorarium. W sprawach karnych sąd na żądanie wyznaczał obrońcę bez obowiązku wynagrodzenia. Adwokatami mogli być studenci wydziałów prawnych na uniwersytetach. Przez pierwszych 5 lat adwokat nosił tytuł pomocnika adwokata przysięgłego nie mający prawa samodzielnego prowadzenia spraw w sądach lecz pod kierunkiem wyznaczonego przez sąd patrona z pośród adwokatów przysięgłych.
- W Kaliszu 20
- W Kole 1
- W Łęczycy 1
B
Bley Salomn urodzony 24 maja 1837 roku w Kaliszu, nauczyciel prywatny żydowskiego pochodzenia, pochodził z rodziny inteligenckiej ojciec S. był nauczyciel, jeden z braci był adwokatem przysięgłym, dwóch innych było także nauczycielami, najmłodszy z braci pracował w finansach. Znał biegle polski, niemiecki, francuski, rosyjski, angielski oraz hebrajski. Zajmował się badaniami francuskiej i angielskiej literatury. Pisywał do „Jutrzenki”, „Izraelity”, „Gazety Warszawskiej”, „Kaliszanina” . Członek OSO w Kaliszu, filantrop. Zmarł 31 maja 1893 roku w Kępnie.
C
Czersnitz Ludwik wójt gminy Piekary w powiecie tureckim, kształcił się w Warszawie. W 1853 roku mając 18 lat, został mianowany przez rząd gubernialny wójtem gminy Ekonomi Mokrsko Rządowe w powiecie wieluńskim. Następnie wójt Wichertów i Piekar (od roku 1856). Członek komisji konskrypcyjnej powiatu tureckiego.
D
Drukarnie w Sieradzu – w XIX wieku nastąpił rozwój drukarstwa w Sieradzu. Pierwsza zarejestrowana drukarnia należała do księgarza Wilhelma Rubinsztejna (1871). Następnie pojawiły się drukarnie Leopolda Kozikowskiego, Ludwika Rosińskiego oraz litografia Judelia Rubinsztejna.
E
Edmund Idzikowski – adwokat przysięgły, społecznik, członek wielu towarzystw m.in Towarzystwa Kredytowego, Towarzystwa Muzycznego, Towarzystwa Cyklistów . Twórca ustawy finansowej Kasy Przemysłowej. Dziennikarz pisywał do “Kaliszanina”, “Gazety Kaliskiej”,
G
Gimnazja, do gimnazjów miały wstęp dzieci bez różnicy pochodzenia i wyznania (ograniczenie dotyczyło tylko żydów których liczba nie mogła przekraczać 10% ogólnej liczby uczniów). Nauka trwała 8 lat dla dzieci od 9 do 10 lat. Kandydaci musieli złożyć prośbę na ręce dyrektora z dołączeniem metryki urodzenia w pełnym wypisie, świadectwo pochodzenia oraz potwierdzenia szczepienia na ospę. W sierpniu były egzaminy odpowiadające programowi nauki w klasie o danym profilu. Opłaty za naukę podlegały częstym zmianom uiszczana była w dwóch ratach półrocznych. W gimnazjach żeńskich za naukę przedmiotów nieobowiązkowych jak muzyka, tańce śpiewu czy rysunek dopłacano. Jeżeli dziecko pochodziło z ubogiej rodziny a posiadało wiedzę i pilnie się uczyło było zwalniane z obowiązku opłaty. Synowie nauczycieli pobierali nauki bezpłatnie.
Gubernia Kaliska była jedną z 10 guberni stworzonych w 1866 roku w Królestwie Polskim. Graniczyła z gubernią warszawską, gubernią piotrkowską i Księstwem Poznańskim Obszar guberni wynosił 275 mil / 9994,1 Wiorst / 11375,5 kilometrów. Dzieli się na 8 powiatów, 142 gminy, 3 parafie prawosławne, 8 dekanatów, 220 parafii katolickich, 15 parafii ewangelickich i jedną reformowaną. Gubernia kaliska należała do okręgu warszawskiej izby sądowej. W guberni było 8 miast powiatowych, 5 miast niepowiatowych 37 miast zamienionych na osady, 2041 wsi, 1672 folwarki, 1116 kolonij.
Gussmann K. kaliski cukiernik prowadził cukiernie „Gussmann”. Cukiernia działała od 1838 roku, w 1893 roku przeszła w ręce Aleksandra Szauba.
H
Honoraria lekarskie od 1893 roku zależała od zaludnienia i zamożności mieszkańców. Miasta podzielono na 1) miasta powyżej 50 tys. mieszkańców 2) miasta liczące od 5 do 50 tys. mieszkańców 3) miejscowości do 5 tys. mieszkańców. Pacjentów podzielono na 3 kategorie. W 1 kategorii znajdowali się większych właścicieli rolnych, dużych fabrykatów i przemysłowców, kupców I gildii, bankierów, właścicieli domów, urzędników do 6 rangi, do 2 kupców II gildii, urzędników 7 i 8 klasy, przedstawicieli wolnych profesji do 3 wszystkie grupy niewymienione wyżej. Za wizytę lekarza u pacjenta, honorarium mogło wynosić nawet 5 rubli, najniższe honorarium to 30 kopiejek.
I
Instytucje pocztowo-telegraficzne, wszystkie instytucje pocztowe, telegraficzne i telefoniczne w guberni Kaliskiej podlegały Zarządowi Poczty i Telegrafu w Petersburgu i należały do pocztowo-telefonicznego okręgu Warszawskiego z Zarządem Głównym w Warszawie (ul. Kotzebue ). Naczelnik zarządu Warszawskiego okręgu pocztowo-telegraficznego by jednocześnie Inspektorem zwierzchniczym poczty miasta Warszawy, tam także znajdowała się cenzura pocztowa dla zagranicznych pism i dzienników.
W guberni Kaliskiej było kilka linii telefonicznych :
- Linia „Kalisz-Łódź”
- Linia „Kalisz-Konin”
- Linia „Kalisz-Turek”
- Linia „Kalisz Wieluń Częstochowa”
K
Kaliski okręg przemysłowy w roku 1893 istniało 1,641 zakładów fabrycznych, których obroty wynosiły 10 mln rubli. Większość fabryk mieściła się w powiatach: kaliskim (3 mln rubli), łęczyckim (2,58 ml rubli), sieradzkim (1,2 mln rubli) i tureckim (1 mln rubli). Największą produkcję wyróżniały się fabryki sukna (1,16 mln rubli). Siedziba kasy mieściła się w Kaliszu, przy ulicy Przedmieście-Wrocławskie, dom braci Schnerr.
Kasa przemysłowa Kaliska kasa pożyczkowa przemysłowców miasta Kalisza powołana w 1893 roku, celem kasy było zachęcenie do oszczędzania jej członków. Kasa przyjmowała od osób zrzeszonych wkłady oszczędnościowe nieprzekraczające 120 rubli. Drugim celem było wspieranie przemysłu tanim kredytem, który miał służyć pobudzeniu przemysłu miasta, pomagając w rozwoju kupcom, rzemieślnikom oraz przemysłowcom. Kasę tworzyło 25 reprezentantów wybieranych na walnym zgromadzeniu członków, którzy tworzyli zwierzchnią władzę zarządu kasy. Zarząd tworzyli komitet kasy złożony z prezesa, członka zarządzającego rachunkowością, kontrolera, kasjera i ośmiu członków wybieranych przez reprezentantów.
Kempner Gabriel urodzony w Kaliszu, warszawski adwokat, tłumacz „Manfreda” Byrona oraz „Gniazda Rodzinnego” Sudermana.
Komisarze sądowi byli wybierani przez prezesów sadów z grona urzędników sadowych. Każda osoba wybrana na to stanowisko składała kaucje 600 rubli na pokryci szkód i strat jakie by na skutek nieprawidłowej działalności byłby wyrządzone interesantom. Komisarze sądowi byli wyznaczeni do wykonywania wyroków w sprawach cywilnych i wszelkich czynności z wyrokiem związanych. Komisarze sądowi przy sądach pokoju wykonywali wyroki tych sądów.
Przy sadzie Okręgowym Kaliskim
- Dla miasta Kalisza zawiadujący kasą sądu okręgowego 1
- Dla Kalisza oraz powiatu kaliskiego i tureckiego 1
- Dla powiatu konińskiego i słupeckiego 1
- Dla powiatu kolskiego i łęczyckiego 1
- Dla powiatu sieradzkiego i wieluńskiego 1
Przy sądach pokoju
- W Kaliszu 1
- W kole 1
- W Koninie 1
- W Łęczycy 1
- W Słupcy 1
- W Sieradzu 1
- w Wieluniu 1
Książeczki paszportowe zaczęły być wydawane od roku 1893. Ministerstwo skarbu i spraw wewnętrznych wprowadziło imienne książeczki wydawane każdemu kto ukończył 18-sty rok życia. Właściciel takiego dokumentu przy wyjeździe z granic Królestwa Polskiego był zobowiązany do uzyskania stempla od władzy oraz złożenie określonej opłaty. Więcej przeczytasz w artykule Przepisy paszportowe.
Księgarnie w Sieradzu – pierwsza księgarnia wraz z biblioteką i wypożyczalnia została założona przez Wilhelma Rubinszteina w 1856 roku (istniała nadal w 20-leciu MW). Następnie (1879) powstała księgarnia Walentyny Debickiej. W latach 90 XIX wieku księgarnie otworzyli Ludwik Rosiński (podręczniki Władysława Stasiakiewicz (wyłącznie polskie), Jadwiga Kowalska (prenumerata pism, artykuły piśmiennicze i przybory szkolne istniała do 1949 roku).
Księgarnie w Wieluniu – w 1894 powstała księgarnia Jana Baranowskiego, w 1910 roku istniały w Wieluniu 4 księgarnie: Pawła Nowickiego, Kazimierza Gutmana, Jana Baranowskiego, Jakuba Issaka.
M
Modl Franciszek (zm. 9.10.1893 w Warszawie) urodzony w Kaliszu, generał-major, były komendant placu warszawskiego, ojcem zmarłego był August Modl superintendent, ukończył szkoły w Kaliszu, brał udział w Wojnie Krymskiej, ranny pod Inkermanem, brat Natali Modl malarki (patrz niżej).
Modlówna Natalia urodzona w Kaliszu, portrecistka, malowała w Hanowerze, Rzymie, Paryżu, Dusseldorfie, wykonała portrety m.in. dla księżnej Albrecht, rodziny wielkiego łowczego von Veltheim.
O
Odeon – pierwsze kino w Zduńskiej Woli powstało w 1911 roku.
Opłata stemplowa od 1893 roku pobierana była przy zawieraniu aktów o kupna i sprzedaży nieruchomości. Jeśli nie opłacono stempla oraz akt nie spełniała warunków formalnych, akta nie były przyjmowane do wydziałów hipotecznych. Za nieopłacony pobierało się kare w wysokości 1 procenta od nieopłaconej sumy. Kara naliczana była co miesiąc. Kare naliczało albo od daty podpisania aktu, albo od dnia doręczenia wezwania do zapłaty opłaty stemplowej. Jeśli kara była zbyt wysoka lub naliczanie bezprawnie pieniądze były zwracane. W Królestwie Polskim opłatę stemplową ściągał przy dokonywaniu aktu regent.
P
Pobór podatkowy od 1893 roku osoby wjeżdżające do Królestwa polskiego z Austrii i Prus oraz wyjeżdżające na zachód musiały zgłosić się do służb celnych. W wypadku gdy wywożono za granicę powyżej 3 tys. rubli musieli ponieść opłatę w wysokość 10 kopiejek od 100 rubli. Jeśli zatajono pieniądze to groziła kara konfiskaty w wysokości ¼ kwoty jaką podróży posiadał.
Prawo o pojedynkach według ustawy z 1893 roku za zabójstwo w pojedynku groziła kara do 6 lat, za zranienie do lat 3, za uczestnictwo w pojedynku groziła kara do 6 miesięcy. Osobą namawiającym do pojedynku groziło od 3 do 6 miesięcy więzienia i karze pieniężnej 100 rubli, sekundanci także podlegali karą.
Prywatny obrońca musiał zdać egzamin z prawa przed komisja sędziów i opłacić odpowiednie świadectwo. Mieli prawo do prowadzenia spraw w instytucjach sadów pokoju, a w sadach okręgowych tylko jako obrońca w sprawach kryminalnych.
- W Kaliszu 2
- W Wieluniu 4
- W Sieradzu 2
- W zduńskiej woli 1
- W Uniejowie 1
PTK Wieluń – towarzystwo powstało w 1908 roku założycielami byli Stanisław Szmidel (właściciel zakładu aptecznego), Kazimiera Gutman (właścicielka księgarni), Tadeusz Chlewski (nauczyciel). PTK szybko zawiesiło działalność, reaktywacja Towarzystwa nastąpiła w 1911 roku.
R
Rejenci przy sądach okręgowych bądź pokoju zostawali pod władzą prezesa sądu okręgowego i byli uważani za urzędnika państwowego. Liczba rejentów była ściele ograniczona. Rejentem mogły być każdy posiadający prawo do bycia urzędnikiem państwowym jeśli zdał egzaminy w sadzie okręgowym (prawo cywilne ustawa notarialna).
Rejenci rezydowali w:
- Przy sądzie okręgowym w Kaliszu 5
- W Dąbiu 1
- W Działoszynie 1
- W Łęczycy 2
- W Sieradzu 1
- W Sompolnie 1
- W Słupcy 1
- W Kaliszu 2
- W Kole 2
- W Koninie 2
- W Ozorkowie 1
- W Kleczewie 1
- W Pyzdrach 1
- W Turku 1
- W Uniejowie 1
- W Wieluniu 2
- W Zduńskiej woli 1
Religia w Guberni Kaliskiej, wyznanie prawosławne zaliczali się główne wojskowi, część urzędników i ich rodziny. Rzymskokatolickie zaliczało się niemal całe ziemiaństwo polskie, większa połowa mieszkańców miast i miasteczek (mieszczanie i włościanie ziemscy) prócz przybyszy i kolonistów z zagranicy. Ewangelickie (Kościół Ewangelicko Reformowany , Cmentarz protestancki w Sieradzu) zaliczali się przedstawiciele drobnych posiadaczy rolnych, przemysłowców, kupców i rzemieślników fabrycznych. Przeważnie ewangelicy augsburski, ewangelików reformowanych, menonitów. Sekta mariawitów powstała z członków kościoła rzymskokatolickiego przeważnie ludność robotnicza oraz najuboższą małych miasteczek Wyznanie Mojżeszowe obejmuje cały ogół żydów. Mahometanie drobni rzemieślnicy, handlarze i przybyli z zagranicy.
Rozboje w guberni – w XIX wiecznej guberni, której trakty przemierzały dyliżanse, wozy frachtowe, pocztylioni, bryczki dochodziło często do rozboju na nie. Służby gubernialne walczyły z procederem. Często na trasie Zduńska Wola – Pabianice dochodziło do rozbojów. M.in. w 1893/4 roku doszło do zatrzymania szajki Mielczarka która była utrapieniem okolicy.
S
Sekretarze hipoteczni, w miastach gubernialnych przy sądach okręgowych oraz w miastach guberni przy sądach pokoju istniały wydziały hipoteczne przechowujące księgi wieczyste wszystkich nieruchomości. Wydziałami zarządzali sekretarze hipoteczni pod bezpośrednim nadzorem sądu okręgowego lub sędziego pokoju. Do ksiąg w wydziałach hipotecznych wnoszone były kopie, oryginały przetrzymywał rejent. Księgi wieczyste nie mogły być wydane poza obręb wydziały hipotecznego. Sekretarz miał prawo pobierać opłatę od osób zainteresowanych. Każdy miał prawo do przejrzenia ksiąg hipotecznych jakiekolwiek nieruchomości w godzinach biurowych bezpłatnie.Wszystkie wnioski wpisane do ksiąg wieczystych musiał być zatwierdzone przez radę wydziału hipotecznego. Rejenta mógł zastępować adwokat przysięgły w sprawach sądowych.
Seminarium nauczycielskie. do seminarium nauczycielskiego w Łęczycy wstęp mieli chłopcy w wieku od 15 do 18 lat pochodzenia włościańskiego lub mieszczańskiego i starsi po okazaniu zwolnienia ze służby wojskowej lub jej odbycia. Było trzeba zdać egzamin wstępny, nauka trwała 3 lata i była bezpłatna. Niezamożni a zdolni i pilni uczniowie otrzymywali stypendia jednak po ukończeniu nauki musli 4 lata uczyć w szkołach państwowych. Przy seminarium był internat gdzie uczniowie mieszkali oraz mieli zapewnione ogrzewane, oświetlone zapewnioną, bezpłatną pomoc lekarską. Prócz zwykłych przedmiotów wykładana była pedagogika oraz nauka muzyki i śpiewu, sadownictwo i warzywnictwo. Uczniowie ostatniego roku byli wykładowcami w szkole wzorowej przy seminarium. Kończąc kurs otrzymywali patent ze stopniem nauczyciela szkół początkowych wiejskich lub miejskich zależnie od postępów w nauce.
Stróż polowy urząd powołany w 1893 roku, zadaniem stróża było strzec pół i łąk większych właścicieli oraz grup mniejszych posiadaczy. Kandydaci na stróża przedstawiani byli naczelnikowi powiatu za pośrednictwem wójta gminy. Stróżowi przysługiwała pensja, nosił znak w formie blachy na piersiach. Stróż polowy mógł oskarżyć bez powoływania się na świadka osoby, za obrazę stróża groziła kara taka jak z obrazę policjanta.
Szkolnictwo w guberni Kaliskiej, gubernia Kaliska zostawała pod zarządem Kuratora warszawskiego okręgu naukowego (Warszawa, Krakowskie przedmieście 26), bezpośrednią władzą był Naczelnik Kaliskiej dyrekcji naukowej posiadający do pomocy inspektorów mającymi nadzór nad szkołami początkującymi i kancelarią składającą się z referenta, buchaltera, archiwisty i kancelistów. Wyższych szkół nie było na terenie guberni.
Średnie szkoły rządowe:
W Kaliszu
- Gimnazjum męskie (ul. Grodzka);
- Gimnazjum żeńskie (ul. Warszawska)
- Szkoła realna (ul. Nowo-Ogrodowa)
W Łęczycy
- seminarium nauczycielskie
Szkoły dwuklasowe miejskie i wiejskie, nauka trwa 5 lat. Naukę dzieci mogły zacząć od 7 lat. Szkoły początkowe na wsi dzieliły się na gminne i wiejskie z jednakowym programem. Do szkół gminnych przyjmowani byli dzieci wszystkich mieszkańców gminnych (mieszkańcy gminny płacili jednakowa składkę na szkołę). Do szkół wiejskich były przyjmowane dzieci osadników rolnych wiosek które opłacały składkę na szkołę. Dzieci służby folwarcznej nie mogły uczyć się w szkołach wiejskich ponieważ właściciel nie składali się na szkoły. Opiekunem szkoły był wójt gminy. Mogła odbywać się religia jeśli proboszcz się na to zgodził. Mieszkańcy mogli stworzyć szkołę gminna lub wiejska, ale byli zobowiązani do płacenia corocznej składki pokrywającej co najmniej połowę etatu, mogli prosić kuratora okręgu naukowego o zapomogę rządowa w pierwszych kilku latach istnienia szkoły w wysokości drugiej połowy sumy etatu oraz o wydanie drzewa na zbudowanie szkoły z lasów państwowych. Włościanie mogli zamknąć szkołę.
Szkoły niedzielno rzemieślnicze, w miastach przy szkołach początkowych istnieją szkoły niedzielo-rzemieślnicze ze skróconym kursem szkół początkowych przeznaczone dla rzemieślników pozostających na praktykach u majstrów cechowych. Nie ukończenie kursu blokowało możliwość wyzwolenia terminu czeladnika. Do szkoły przyjmowani byli analfabeci, bez względu na wiek. Zajęcia odbywały się w niedziele i święta prócz świąt Bożego Narodzenia oraz Wielkanoc od 9 rano do 3 po południu. Szkoły istniały w Kaliszu, Błaszkach, Kole, Koninie, Łęczycy, Ozorkowie, Słupcy, Sieradzu, Zduńskiej Woli i Wieluniu. W powiecie tureckim szkoły niedzielno rzemieślniczej nie było.
Szkoła realna, w szkole realnie nauka trwała 7 lat warunki przyjęcia były takie same jak w gimnazjum. Po ukończeniu szkoły uczniowie mieli prawo wstępu do szkół wyższych. Uczennice po ukończeniu gimnazjum i zdaniu dotykowych egzaminów z pedagogii otrzymywały patent na nauczycielki domowe.
T
Teatr Iluzjon „ Fantazja” – pierwsze kino w Sieradzu powstało w 1913 roku . Mieściło się w domu Teofila Mosza przy ulicy Warckiej obok szpitala. Przedstawienia odbywały się w soboty i niedziele. Program zmieniano co tydzień. Kino wyposażone było w aparat projekcyjny firmy Pathe z Paryża.
Z
Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich w Sieradzu – złożony pomiędzy 1905-1906 rokiem. Członkiniami koła były m.in. Laura Mazurkiewicz, Maria Szafnicka, Jadwiga Sulikowska, Flora Rembowska, Maria Libiszowska, Mieczysława Libiszowska, Helena Patocka, Eugenia Ratajewicz, Ludwika Rudolf. Związek zajmował się organizowaniem spotkań i odczytów na temat równouprawnienia kobiet w życiu społecznym i politycznym oraz roli kobiety w życiu rodzinnym i społecznym. Związek stworzył kursy dla analfabetów dorosłych.